Historia szkoły w Gromadzie w latach 1920 - 2002 została opracowana na podstawie publikacji pt. "Gromada... na skraju lasu, nad Białą Ładą domy przysiadły". (Autorki: Ewa Bednarz, Małgorzata Jednacz, Ewa Okoniewska, Małgorzata Procner). W roku 2004/2005 realizowany był w szkole projekt "Tutaj właśnie mieszkam - od teraźniejszości do przeszłości Gromady" dofinansowany ze środków programu "Działaj Lokalnie IV" Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce i Fundację Fundusz Lokalny Ziemi Biłgorajskiej. W ramach projektu powstała w/w publikacja.

Historię placówki ukazuje również prezentacja multimedialna, która powstała z okazji 90-lecia szkoły w Gromadzie (1920 - 2010). Autorki: Ewa Bednarz, Małgorzata Jednacz, Ewa Okoniewska.

(...)Początki istnienia szkoły opisała w pierwszej kronice szkolnej nauczycielka,  Maria Naziękłówna.

Szkoła została otworzona 20 grudnia 1920 roku w wynajętej wiejskiej chacie, nie przystosowanej do potrzeb szkoły. Uczyła tylko jedna nauczycielka przy liczbie 87 dzieci. Aż do 1953 roku szkoła mieściła się w pomieszczeniach wynajmowanych od tutejszych gospodarzy: u Wnuka, Sobaszka, Dziducha. Do szkoły uczęszczały dzieci z Gromady, Majdanu Gromadzkiego, Rapów Dylańskich (Dzieci z Rapów Dylańskich słabo uczęszczały do szkoły, ponieważ nie było drogi i musiały chodzić ścieżynami przez las).

Gdy w 1922 roku spłonęło mieszkanie nauczycielki  i mimo starań nie można było nigdzie wynająć odpowiedniego lokum, szkołę musiano zamknąć. Proces nauczania przebiegał w bardzo trudnych warunkach: ciasnota, brak oświetlenia, zimno, brak pomocy naukowych. Obowiązującymi przedmiotami nauczania były wówczas: religia, język polski, kaligrafia, arytmetyka. Oceniano również: sprawowanie, pilność, uwagę, porządek.

Z wykazu klasyfikacyjnego wynika, że rok szkolny 1920/21 z postępem celującym ukończyło 4 uczennice (Katarzyna Wnukówna, Aniela Kołodziejówna, Maria Rożańska, Maria Kowalczykówna).

W 1934/35 roku dzieci w klasie I II  uczyły się 10 godzin tygodniowo (rachunki, język polski, religia, śpiew, roboty) , w III  klasie miały w tygodniu po 17 godzin (język polski, religię, rachunki, geografię i przyrodę, roboty, gimnastykę),  w klasie IV dochodziła historia.

1 stycznia 1927roku na prośbę gospodarzy z Majdanu Gromadzkiego, szkoła została przeniesiona do innego budynku. Realizacja obowiązku szkolnego (dekret z 1919r. wprowadził siedmioletni obowiązek uczęszczania dzieci w wieku 7 – 14 lat do szkoły podstawowej, powszechnej i bezpłatnej) przebiegała z wielkimi oporami. Wielu rodziców lekceważyło naukę szkolną i pozwalało swym dzieciom na uczęszczanie do szkoły jedynie zimą.

Z dniem 1. 09. 1928 roku  1-klasowa szkoła powszechna została przekształcona na szkołę 2-klasową i miała pięć oddziałów. Uczyły dwie nauczycielki: p. Z. Węgrzynowa i p. Antonina Malawska.  Nauka odbywała się w dwóch budynkach. Jedna klasa uczyła się w budynku u  Wincentego Wnuka, a druga u Kazimierza Sobaszka. Mieszkańcy wsi nie zgadzali się na siedmioletnie nauczanie, wypowiadając się w ten sposób: „ On tam pisarzem nie będzie, a w domu pomoże...”.

Tuż przed II wojną światową działały w Polsce szkoły powszechne o trzech stopniach organizacyjnych. Szkoły pierwszego stopnia  realizowały program czterech klas w okresie siedmioletniego obowiązku szkolnego uczniów. W szkołach drugiego stopnia obowiązek szkolny trwał także siedem lat, ale realizowano program pięciu albo sześciu klas, z tym że nauka w szóstej klasie trwała dwa lata. Najwyżej zorganizowane szkoły trzeciego stopnia realizowały w ciągu siedmiu lat program siedmiu klas.

W roku szkolnym 1930/31 z powodu panującej we wsi choroby oczu - jaglicy, frekwencja dość słaba jeszcze bardziej się pogorszyła, co między innymi wpłynęło na wyniki dzieci w nauce. Między uczniami w poszczególnych oddziałach istniały dysproporcje wiekowe i rozwojowe. Nauce szkolnej nie sprzyjały również liczne nieobecności, co było przyczyną nie promowania i nie klasyfikowania uczniów. Wielkie zubożenie wsi odbijało się na  dzieciach. Te z rodzin uboższych oddawano na służbę do rodzin bogatszych. Nierzadko nie mogły uczęszczać zimą do szkoły, ponieważ nie miały butów, ciepłej odzieży.

W sprawozdaniu rocznym za rok 1938/39 odnotowano wynik ostatniego badania lekarskiego - na 118 badanych dzieci  44 było chorych (dziesięcioro niedożywionych). W szkole  nie organizowano dożywiania biednych uczniów, ale Samorząd gminy zaopatrzył troje dzieci w ciepłe palta i buciki.

3 czerwca 1933 r. wybuchł straszny pożar, który zniszczył połowę wsi. Cudem ocalał budynek L. Wnuka, w którym mieściła się sala lekcyjna.

W 1927 roku ze składek uczniowskich powstał sklepik szkolny z materiałami piśmienniczymi.

W lutym 1934 roku nauczycielki  Z. Węgrzynowi i A. Krotoszówna zorganizowały w szkole koło LOPP (Liga Ochrony Polskiej Przyrody). Na prezesa uczniowie wybrali Jana Gorczycę, a skarbnikiem został Leon Wnuk. 28 października 1936 roku kierowniczka szkoły Z. Węgrzynowa założyła koło PCK. Na zebraniach członkowie koła zapoznawali się z zasadami i sposobami udzielania pierwszej pomocy.  W tym samym roku powstała  Szkolna Kasa Oszczędności. Mimo ciężkich warunków wsi, kasa rozwijała się pomyślnie.   W ciągu roku dzieci złożyły 28 zł. Cześć oszczędności przeznaczyły na wycieczkę do Zamościa.

Najwięcej uwagi zwracano na wychowanie społeczne i obywatelsko-państwowe. Szkoła dążyła do tego przez stałe przyzwyczajanie dzieci do pracy dla dobra rodziny, wsi, gminy. Nauczycielki w ramach pracy wychowawczej duży nacisk kładły na udział uczniów w uroczystościach szkolnych, państwowych i kościelnych o głęboko patriotycznych treściach. W szkole były organizowane akademie z okazji rocznic uchwalenia Konstytucji 3-go Maja, rocznic śmierci Józefa Piłsudskiego (w 1935 roku prawie cała wieś wzięła udział w uroczystej mszy żałobnej za Marszałka Piłsudskiego), urodzin Tadeusz Kościuszki, Odzyskania Niepodległości. Uczniowie przedstawiali programy artystyczne na rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego.

24 września 1938roku miała miejsce wizytacja, którą przeprowadzał podinspektor szkolny Paweł Kunz.

Warunki lokalowe nie uległy zmianie. Sale szkolne mieszczą się w dwóch dość daleko odległych od siebie budynkach wynajętych. Boiska brak. Sale na ogół czysto utrzymane(...), sprzęty szkolne możliwe, natomiast ławki w kl. V i VI 4-osobowe, do użytku  szkolnego nieodpowiednie. Ilość pomocy znikoma(...) dzieci czyste, żywe i aktywne. Wpływ wychowawczy widoczny.(...)

Przez cały okres okupacji hitlerowskiej szkoła w Gromadzie, pomimo bardzo trudnych warunków, działała nieprzerwanie.

W dniach 16-17 września 1939 roku miasto Biłgoraj i okolice zostały zajęte przez wojska niemieckie. Po ustaniu działań wojennych, nauczycielki:  Jaremko i Z. Ziemba, zaczęły organizować szkołę. Napotkały wiele kłopotów, ponieważ budynek  Wincentego Wnuka, w którym mieściła się szkoła, został częściowo zniszczony.  Nauka w szkole rozpoczęła się 27 listopada 1939 roku w budynku Kazimierza Sobaszka. Na cztery oddziały (84 zapisanych) przyszło tylko 7 uczniów. W uruchomionej szkole początkowo można było uczyć wszystkich przedmiotów według przedwojennych programów nauczania. Sytuacja ta szybko uległa zmianie, gdyż władze niemieckie usiłując zniszczyć osiągnięcia polskiego szkolnictwa, pozwoliły uczyć tylko podstawowych wiadomości jak: wychowanie, czytanie, pisanie. Usunięto ze wszystkich szkół polskich naukę historii polskiej i powszechnej, geografii, literatury polskiej, naukę o Polsce współczesnej, a nawet ćwiczenia cielesne. Dopiero pod koniec roku 1943 przywrócono naukę geografii, ale w bardzo ograniczonym zakresie. Nawet przy nauczaniu śpiewu ograniczono repertuar pieśni. Ze szkół wycofano symbole państwowe i portrety polskich mężów stanu. Zachowały się zawiadomienia kierownictwa Szkoły Powszechnej I Stopnia w Gromadzie dla Kreisschulrata  o planowanych spowiedziach i komuniach dziatwy szkolnej, godzinach nauki poszczególnych klas.

10 grudnia 1939 roku Generalne Gubernatorstwo wydało zarządzenie, które nakazywało kierownikom szkół konfiskatę wszelkich będących w używaniu uczniów i nauczycieli polskich podręczników do nauki wszystkich przedmiotów, polecając je gromadzić w punktach zbiorczych, skąd wywożono je, jako makulaturę, do fabryk papieru na przemiał. Na skutek takiego stanu rzeczy nauka szkolna bez jakichkolwiek podręczników, bez lektury stała się w dużym stopniu fikcją. Dopiero w  lutym 1941 roku zezwolono za używanie w polskich szkołach powszechnych nowo wydanego przez władze okupacyjne elementarza  E. Chodaka. 1 lutego została zredukowana długoletnia kierowniczka szkoły i nauczycielka  Zofia Ziemba (Węgrzynowa). W szkole została tylko jedna siła  Jaremko. Jednak i ona po kilku miesiącach została przeniesiona. Na jej miejsce zatrudniono  Gadzińską, która z powodu choroby pracowała tylko kilka dni. Taki stan rzeczy, przy tym ostra zima, coraz większe braki w odzieży i nauka bez podręczników były powodem, że zarówno frekwencja jak i wyniki były słabe.

W roku szkolnym 1940/41 Publicznej Szkole Powszechnej w Gromadzie przywrócono drugi etat. Uczyli  J. Augustynowa jako kierownik i nauczycielka oraz Józef Maciocha. Gmina nie chciała wynająć drugiej sali lekcyjnej, więc nauka odbywała się na dwie zmiany. Duży wpływ na obniżenie poziomu nauki miały częste zmiany nauczycieli oraz przerwy spowodowane angażowaniem się ich do różnego rodzaju prac administracyjnych. Częste przerwy w nauce były także z powodu zajęcia sali lekcyjnej przez oddziały wojskowe. W znacznym stopniu uległy wtedy zniszczeniu  pomoce dydaktyczne.

Z dniem 1 listopada 1941 roku kierowniczka szkoły J. Augustynowa przeniosła się do innej szkoły, a na jej miejsce zatrudniono F. Rzechowską. Kierownikiem został Józef Maciocha.

Brakowało pomocy do nauki czytania i pisania, toteż aby poprawić poziom nauki w szkole nauczyciele czytać i pisać uczyli z tablicy, samodzielnie naprawiali sprzęt szkolny, zbierali z dziećmi zioła, a uzyskane  pieniądze przeznaczali na podniesienie higieny sali lekcyjnej i jej otoczenia. W roku szkolnym 1942/43 z powodu zbyt niskiej frekwencji zredukowany został jeden etat i powstała w ten sposób szkoła 1-klasowa. Uczył tylko jeden nauczyciel,  Józef Maciocha. Nauka odbywała się na dwie zmiany w łączonych oddziałach. Rano od godz. 8.00 do 11.00 uczyły się dzieci z oddziału III i IV, a od godz. 11.00 do 13.00 oddział I i II. Z początkiem roku szkolnego  1940/ 1941 Wydział Nauki, Wychowania i Oświaty Ludowej przy urzędzie generalnym gubernatora rozpoczął wydawanie czasopisma młodzieżowego w języku polskim pt. „Ster”, zmuszając młodzież szkolną do prenumerowania go. „ Ster” miał raczej rolę propagandową. Znalazły się w nim artykuły bądź wychwalające współczesny porządek rzeczy, bądź też obrazujące „ wygodne”  życie ludności polskiej pod niemiecką opieka. Były tam też wydawane artykuły propagujące nienawiść rasową do Żydów, bezwartościowe opowiadania. Ośmieszano kulturę polską, sławiąc potęgę Niemiec. Czasopismo było wydawane raz w miesiącu w objętości 32 stron za 25 groszy.  W szkole w Gromadzie również uczono z czasopisma: „Ster” i „Mały Ster”.     

31 maja 1944 roku zmarł jedyny nauczyciel szkoły w Gromadzie  Józef Maciocha. Dzieci zostały niesklasyfikowane. Jego obowiązki przejął  M. Iwasiówka.

28 lutego 1944 roku szkołę odwiedził wójt Puszczy Solskiej J. Blacha. Zmienił on czas nauki w poszczególnych oddziałach. 24 lipca 1944 roku Biłgoraj i jego okolice zostały wyzwolone przez wojska 3 armii gwardii gen. płk. Wasyla Kordonowa w ramach operacji lwowsko- sandomierskiej.

1 września 1944. zajęcia w szkole rozpoczęły się nabożeństwem w kościele parafialnym w Biłgoraju.

Kierownikiem i nauczycielem szkoły była Zofia Oleszek, a drugim nauczycielem był Józef Koziel. Trudności piętrzyły się na każdym kroku. Nie było drugiej sali lekcyjnej, urządzeń, sprzętu. Nie było programów i podręczników. Występujące braki rekompensowała jednak dobra wola, zapał i ofiarna praca ze strony nauczycieli.

W szkole wznowiono działalność koła PCK dla dzieci i starszych.

W roku 1948/49 zorganizowano w szkole 5-miesięczny kurs wieczorowy dla młodzieży opóźnionej wiekiem. Kierownikiem kursu był mieszkaniec Gromady Michał Obszyński.

W 1949 roku w myśl „ Ustawy o likwidacji analfabetyzmu” uchwalonej przez Sejm dn. 7 kwietnia 1949 roku, w Gromadzie powstał Komitet do walki z analfabetyzmem. Przeprowadzono jeden tego typu kurs liczący 20 osób, którego kierownikiem był Jan Maciocha. Zajęcia obejmowały naukę pisania, czytania, rysunku i elementy wiedzy o Polsce współczesnej.

W 1948 roku wytyczono plac pod budowę szkoły miedzy dwoma sąsiednimi wioskami: Gromadą a Majdanem Gromadzkim i zaczęto zwozić materiały. Powołano Gromadzki Komitet Budowy Szkoły w Gromadzie w składzie: przewodniczący- Odrzywolski Wiktor, wójt gminy - Blacha Józef, Karp Jan, Skubis Józef, Chudy Wincenty, Morzydusza Walenty, Gorczyca Walenty i Dzidach Jan.   Na terenie szkoły zorganizowano Koło Odbudowy Warszawy. Celem tej organizacji było zebranie jak największych kwot pieniężnych na odbudowę zniszczonej przez wojnę stolicy. Do koła należeli wszyscy uczniowie, opiekunem była p. H. Ślusarska.  W szkole organizowano poranki, na których poszerzano wiedzę o Warszawie. Jan Wardach zorganizował w szkole drużynę harcerską.

W maju 1966 roku przekształcono 7-klasowa Szkołę Podstawową w Gromadzie na 8-klasową. Rok szkolny 1966/67 rozpoczęto w 8 oddziałach 158 uczniów. Liczba uczniów przekraczała dwukrotnie liczbę klas. Pracowało siedmiu nauczycieli.

W roku 1967 podjęto decyzję dobudowy skrzydła do budynku szkolnego.

Młodzież szkolna angażowana była do prac na rzecz środowiska i szkoły przez udział w czynach społecznych  ( np. pomagała przy budowie drogi we wsi, przy zalesianiu, porządkowaniu wsi ) . Szkoła nawiązywała kontakt i współpracę z rodzicami, prowadziła pogawędki dla rodziców, wciągała ich do życia i pracy w szkole.

13 października 1975 roku Sejm PRL przyjął „ Uchwałę w sprawie systemu edukacji narodowej”, w myśl której w Szkole Podstawowej w Gromadzie w roku szkolnym 1975/76 zorganizowano dziewięciogodzinne Ognisko Przedszkolne dla dzieci sześcioletnich.  W roku szkolnym 1977/78 dyrektorem szkoły została  Stanisława Piróg. W szkole uczyło się 188 uczniów i 25 przedszkolaków.

Bardzo dużą pomocą dla szkoły był Komitet Rodzicielski. Troszczył się o bazę materialną dla szkoły, organizował dla dzieci imprezy szkolne ( np. choinkę szkolną, Dzień Dziecka). W trosce o dobro dzieci wynajął u  J. Różyńskiego salę dla ogniska przedszkolnego, zakupił niezbędne pomoce i zabawki.

W roku szkolnym 1978/79 przeprowadzono remont budynku szkolnego wewnątrz i na zewnątrz. Zrobiono chodnik do ubikacji, utwardzono boisko. W grudniu 1982 roku oddział przedszkolny przeniesiono do nowo wybudowanego budynku gospodarczego, który zaadaptowano dla potrzeb dydaktycznych. Szkoła rozwijała działalność pozalekcyjną, prowadziła koła zainteresowań (polonistyczne, matematyczne, techniczne, rusycystyczne, biologiczne. Uczniowie brali udział w olimpiadach, konkursach.

W roku szkolnym 1986/87 dyrektorem szkoły została  Krystyna Bednarz. W szkole funkcjonowało 9 oddziałów, w tym przedszkolny. Liczba uczniów wynosiła 163 i 22 przedszkolaków. Wykonano remont budynku szkolnego: wymieniono instalację elektryczną, stropy na budynku, położono nowe podłogi w salach lekcyjnych. Pod koniec stycznia 1987 roku została oddana do użytku nowa sala dla oddziału przedszkolnego. „ Zerówkę” umieszczono w dawnym mieszkaniu dla nauczycieli.     Ważną data dla Szkoły w Gromadzie jest 7 września 1990 roku. Tego dnia na zebraniu rodziców podjęto decyzję rozbudowy szkoły i powołano w tym celu Społeczny Komitet Budowy Szkoły. 2 października 1990 roku wysłano pismo do Kuratora Oświaty i Wychowania w Zamościu z prośbą o ujęcie w planach na rok 1991 wykonania budynku kotłowni, instalacji c.o. i wodno-kanalizacyjnej. Odpowiedzi szkoła nie otrzymała. Niezrażeni tym rodzice, dyrektor szkoły nawiązali ścisły kontakt z władzami Gminy Biłgoraj. Jesienią 1991 roku szkoła otrzymała na rzecz rozbudowy 2000 pustaków, a w grudniu kaloryfery.

W lutym 1992 roku powołano nowy Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły w składzie; przewodniczący- Jan Brodziak, zastępca- Ryszard Król, Aleksander Słowik i Henryk Waliwander, skarbnik- Tadeusz Karczmarzyk, sekretarz- Janusz Majewski. Członkowie: Jan Gorczyca, Tadeusz Gorczyca, Jan Kołodziej, Mieczysław Kiełbasa, Ryszard Stec, Wiesław Bździuch, Jan Bednarz, Stanisław Sobaszek, Zbigniew Śliwiński, Wiesław Jednacz, Józef Budzyński.

W tym samym miesiącu sporządzono program techniczno – użytkowy szkoły, który został zaopiniowany pozytywnie przez Kuratorium Oświaty w Zamościu.

20 lipca 1992 roku przystąpiono do prac zabezpieczających stary budynek szkoły, a 7 lipca zalano fundamenty pod nowy budynek. Jednocześnie trwały prace przy modernizacji starego budynku. Budowę szkoły prowadzono systemem półgospodarczym. Bezpośrednim inwestorem była gmina. Od października 1993 roku ekipa budowlana pod kierunkiem  M. Larwińskiego prowadziła prace wykończeniowe- układanie glazury, parkietów itp. Mieszkaniec Gromady F. Sobaszek założył instalacje elektryczne, a  K.Duma i Kowalczyk pomalowali budynek wewnątrz. Rodzice nie tylko pracowali fizycznie przy rozbudowie szkoły, ale również wnieśli swój wkład finansowy.

14 marca 1994 roku odbyło się uroczyste otwarcie nowej części budynku szkolnego z udziałem Wicepremiera i Ministra Edukacji Narodowej – Aleksandra Łuczaka, Wójta Gminy Biłgoraj – Franciszka Piętaka, ks. Bogusława Wojtasiuka, Kuratora Oświaty i Wychowania -Mariana Szostaka, dyr. Szkoły – Krystyny Bednarz, kadry pedagogicznej, rodziców i uczniów.

Po rozbudowie szkoła dysponuje dziewięcioma salami lekcyjnymi (pięć pomieszczeń w starej części szkoły i cztery w nowej). Ponadto w szkole znajduje się pokój nauczycielski, gabinet dyrektora, zaplecze na sprzęt sportowy i toalety. W podpiwniczeniu są szatnie i przebieralnie. Na drugim piętrze nowej części szkoły umieszczono bibliotekę i świetlicę. Brak wystarczających funduszy uniemożliwił budowę pełnometrażowej sali gimnastycznej – wybudowano zastępczą salę gimnastyczną.

21 maja 2002 roku Rada Gminy w Biłgoraju uchwałą nr XXXI/209/2002 powołała w Szkole Podstawowej w Gromadzie trzyletnie gimnazjum. (...)